Bebekte Dil Gelişimi

Çocukların gelişimi çok hızlıdır. İlk üç yılı daha belirgin olmak üzere, özellikle ilk 6 yaş; çocuğun zihin gelişimi, dil gelişimi, motor gelişimi, karakter gelişimi açısından şekillendiği evredir.

İlk yılların en önemli ve dikkat çekici gelişim parametresi ise dil ve konuşma gelişimidir. Önemlidir, çünkü çocuğun sağlıklı geliştiğinin en önemli göstergesidir. Dil yeteneği, genetik olarak programlıdır ve kültürel unsurlarla pekiştirilir ancak motor beceriler, zeka gelişimi ve duygusal gelişim ile de çok yakından bağlantılıdır. Etkili dil kullanımını çocuğun zihinsel, duygusal ve motor beceriler açısından da sağlıklı büyüdüğünü gösterir, çünkü o becerilerle gelişir konuşma. İlk yıl primitif (ilkel, basit) taleplerin aracıdır dil, ikinci yıl duygularla ve düşüncelerle dil buluşur.

Çocuğun ilk yılı prelinguistik (söz öncesi) dönem olarak da tanımlanır. En belirgin özellik seslerin gelişimidir. Sesleri öğrenirken işitsel uyarılma en kritik önemdedir. Prelinguistik evre de kendi içinde alt evrelere ayrılır. İlk aydaki fonasyon evresinde ağlama ve bağırma sesleri izlenir. Zamanla, gırtlağın da gelişimiyle refleks sesler, genizsi sesler gözlenir. Gıgıldama (agulama) evresi dediğimiz 2-3. aylarda ünlü sesler çıkarılmaya; neşe, üzüntü, rahatlama gibi duyguları belirtmede kullanılmaya başlanır. 3-4. aylarda çocuk; çıkardığı sese çevreden gelen tepkiden zevk almaya başlar. 4-6. aydaki genişletme (ses oyunları) evresini büyük oranda gırtlak gelişimi belirler. 6. ayda cıvıldama evresi dediğimiz dönem başlar. Dudak ve dilini ritmik kullanarak tek heceli sesler çıkarmaya başlar bebek ve 7. ayda belirginleşir. 7-9 aylarda düzenli cıvıldama denilen evrede hece tekrarları, ses dizileri iyice belirginleşir. 10 ay-1 yaş arasında uzun hece dizinleri söylenmeye başlanır ve ilk anlamlı kelimeler duyulur.

14-18 ay arasında iki kelimeyi birlikte kullanmayı, 2 yaşına doğru da duraklamalı da olsa tam cümleleri kurmayı öğrenirler. 1.5-3 yaş arası kelime dağarcığı, 2-2.5 yaş arası dil bilgisi gelişimi daha öndedir. İlk 2 yıl; çok anlamlı olmasa da dili besleyen sözcük oyunları, tekerlemeler, ekolali, palilali, komik taklitler, tekrarlamalar dil yetkinliği açısından önemlidir.

Çocuk; önce özel isimleri, genel nesne isimlerini ve basit yüklemleri, sonra edatlar, zamirleri, en son olarak da sıfatlar ve zarfları öğrenir. 1-1.5 yaşta “ne”, “nerede” sorularını anlar ancak “ niçin” “ ne zaman” “nasıl” sorularını anlamaları ve kullanmaları daha geç olur. 2 yaş düzeyinde basit öykülemeler, özetlemeler yapabilir ama içeriği zayıf, başı sonu belirsiz olabilir.

Dil gelişiminde 8-9 aylıken belirgin olarak görülen taklit becerisinin, oyunların, karşılıklı soru sormaların çok büyük değeri vardır. Taklit yoluyla kendi dilinin özelliklerini alır çocuk. Oyun oynarken de simgesel bağlamda dili, kendi zihinsel gelişimi için kullanmış olur.

Dilin duygu ve düşünceye eşlik etmesi ciddi bir olgunluk becerisidir. Bu yüzden; erişkinlerin çocuğa soracağı sorular, çocuğun erişkinlere soracağı sorular kritik önemdedir ve çocuklar çoğu kez oyun olsun diye ya da bildiklerini onaylatmak için, bazen de gerçekten öğrenmek için sorarlar. Çocuğun soru sorması, dilini bilme amacı ile kullandığını gösterir. Bu yüzden, soru soran çocuğu reddetmek ilişkiyi reddetmek anlamına gelir. 2 yaş civarında “ne” soruları, 3 yaş civarında “neden” soruları, 4 yaş civarında “nerede” soruları çok belirgindir. B sorulara çevrenin vereceği yanıtlar da çocuğun kendi dilinin özelliklerini daha iyi öğrenmesini hızlandırır.

Dil gelişiminde çevrenin çocukla konuşması çok önemlidir, ona uyaran sağlar, geliştirir. Bu da basit ve kısa ifadelerle, bol tekrarla, sözel olmayan jestler ve mimikleri de kullanarak, tonlama ve vurgulamalar yaparak, hataları düzelterek yapılmalıdır.

Unutmayalım; çocuklarda zeka gelişiminin en iyi göstergesi yetkin bir dil kullanma becerisidir.

UZM DR AHMET ÇEVİKASLAN